Хапта кокай

(Ондар Чамыяң Сүрүңович ыткан)
 
Эрте-бурун бир шагда тараачын ашак бир-ле күзүн кокай эшкенинге* какпа салып каан. Ооң ол какпазынга кончуг улуг кырган Бөрү ийи холун катай кактыргаш,  уштунуп чадап чыткаш,  көөрге,  капканың ээзи шанактыг чоруп органын көргеш, кажар бөрү өлүүчеңнеп чыдып ап тур оо!
Ашак чедип келгеш:
– Кулугурну,  ам-на кактынган-дыр! – дээш,  какпазын арттыргаш,  Кокайны шоодайга суккаш,  так кылдыр баглааш,  шанаанга каап алгаш, хап чоруп каап тур.
Кажар Бөрү чуглуп чыдып каап тур.
Оон ол Бөрү шоодайдан уштунуп үнерин оралдажып,  чадап чыдырда, Койгун чанынга чедип келирге, шоодайның үдүнден көргеш:
– Ой,  Койгун, меңээ  дузалап көр!  Бо шоодайның аскын чежип,  мени үндүрүп көр! – деп тур.
Койгун шоодайның аскын чежиптерге, Кокай үнүп келгеш:
– Аштааным аажок,  ам сени чиир мен – деп тур.
Койгун:
– Ол чүү дээриң ол? Мен сени дузалаан тур мен, дузалаан эжин чоп чиир боор, харын шаңнаар болгай – деп тур.
Кокай:
– Сээң дузаң хамаан чок,  черле чиир мен – деп тур.
Койгун:
– Че,  ындыг болза, дүү оъттап чораан инектерге баргаш,  чаргылдажыылы. Олар бистиң чаргывыс үзүп берзин – деп тур.
– Че,  ындыг-дыр – дээш,  ийде чораан инектерге баргаш,  инектерниң баштыңчызы улуг көк Инекче баргаш, Койгун:
– Кокай аскын баглап каан шоодайга чыткан, үнүп чадап каан. Мен шоодайның аскын чешкеш,  үндүрүптеримге, «Аштаарым аажок,  ам сени чиир мен» дээр бөрү-дүр. Мен мону дузалаан-дыр мен. Дузалаан амытанны шаңнаар ужурлуг, бо шаңнаар байтык, «Чиир мен»  дээр-дир. Бистиң бо чаргывысты үзүп берип көр – деп тур.
Инек:
– Ол ындыг-ла чүве-дир. Бо чораан он ажыг инек дооза  мээң төрээн бызааларым-дыр. Мен ээм кижиге бо хөй инек, бызааны төрүп, он ажыг чыл иштинде та чеже доскаар сүдүм-биле азырап келдим. Бо эртен мээң ээм кижи  «Бо инек кыраан-дыр. Ам бо кыжын чиш кылдыр соп чиир-дир» деп  семистеп тур. Моон алгаш,  бодаарга,  дуза чедирип деп чүве  бар боор бе? Мен ону билбес мен – деп харыылап тур.
Ынчаарга Кокай:
– Ол болбаспе,  ам сени чиир мен! – деп турда, Дилги чедип кээп тур.
Койгун Дилгиге:
– Бо Бөрүнү мен  хаптан үнүп чадап чыдырда,  хаптың аскын чежип үндүрүп,  дуза чедиреримге,  мени дузалаар туржук,  харын чиир мен – деп тур.
– Мооң чиири чөп бе,  кандыгыл? – деп,  мурнунда Инекке чугаалаан чугаазын чугаалап, оон Инектиң чугаазын чугаалаарга, Дилги тургаш:
– Ынчаарга,  бөрү хапка канчаар чыткан,  ооң аскын канчаар баглааныл? Боданып көрүп тургаш,  шиидер мен.  Ол хапка бараалы – дээш, эдертип,  чорупкаш,  Бөрүнүң чыткан шоодайынга эккелгеш:
– Че,  бөрү,  канчаар чыттың,  шак-ла ынчаар чыт – деп тур.
Бөрү шоодайның иштинче киргеш,  чыдып ап тур.
– Че,  Койгун,  канчаар болган чүве-дир,  ол ышкаш,  шак-ла ынчаар багла – деп тур.
Койгун хөөкүй:
– Мынчаар-ла баглаан чүве чорду – дээш,  хаптың аскын так кылдыр баглап каап тур.
Дилги тургаш:
– Чаа ам,  ол-дур. Хапка чыткан Кокай хавынга-ла чыткай, халып чораан Койгун оруунга-ла халып чораай – дээш,  Дилги халып чорупкан.
Койгун база чорупкан.
Оон бөрү үнерин оралдажып,  чүткүп чыдырда,  тараачын ашак аалынга баргаш,  Кокай чыдып калганын көрүп кааш,  катап дедир хаккаш,  көөрге,  шоодайда Бөрүзү шимчеп чытканын эскерип,  көрүп кааш, ашак:
– Кулугурну, мында чыдар-дыр. Өлген деп бодаан мен,  өлбээн ышкаш чүл! – дээш, өлүр каккаш,  шанаанга салып алгаш,  чоруй барып тур оо!